Zgodnie z polskim prawem, każda osoba, która ukończyła 18 lat, uzyskuje pełną zdolność do czynności prawnych. Niestety zdarzają się sytuacje, w których jej stan zdrowia lub inne okoliczności życiowe wpływają na to, że nie jest ona w stanie decydować o sobie w sposób służący jej dobru. W takich sytuacjach konieczna może być interwencja bliskich, mająca na celu uchronienie jej przed negatywnymi konsekwencjami jej własnych decyzji. Wówczas jedną z opcji jest ubezwłasnowolnienie całkowite.
Czym jest ubezwłasnowolnienie?
Ubezwłasnowolnienie jest pojęciem powszechnie znanym, jednak niewiele osób wie, z czym dokładnie się ono wiąże i co tak naprawdę oznacza. Otóż jest to instytucja kodeksu cywilnego, która wpływa na wspomnianą wcześniej zdolność do czynności prawnych danej osoby. W zależności od jej rodzaju, osoba ubezwłasnowolniona całkowicie lub częściowo traci możliwość podejmowania decyzji i działań o charakterze prawnym.
Jeżeli masz wątpliwości co do tego czym są zdolności do czynności prawnych, to już wszystko wyjaśniamy.
Czym jest zdolność do czynności prawnych?
Zdolność do czynności prawnych jest często mylona ze zdolnością prawną. Jednakże, aby zrozumieć na czym polega ubezwłasnowolnienie, konieczne jest rozróżnienie tych dwóch pojęć.
Pierwsze z nich oznacza zdolność do nabywania praw, zaciągania zobowiązań, składania i przyjmowania oświadczeń woli itp. Krótko mówiąc, jest to zdolność do podejmowania wszelkich działań wywołujących skutki prawne. Drugie, z kolei, odnosi się do zdolności do posiadania jakichkolwiek praw i obowiązków wynikających z przepisów prawa.
Główna różnica między nimi polega na tym, że zdolność prawną posiadają wszyscy ludzie od momentu narodzin. Natomiast zdolność do czynności prawnych nabywa się częściowo po ukończeniu 13. roku życia, a w pełni po ukończeniu 18. roku życia.
Jaka jest różnica między całkowitym a częściowym ubezwłasnowolnieniem?
Istnieją dwa rodzaje ubezwłasnowolnienia – ubezwłasnowolnienie całkowite i częściowe.
Różnica między nimi polega na tym, że w przypadku ubezwłasnowolnienia częściowego zdolność do czynności prawnych danej osoby jest ograniczona tylko w pewnym zakresie. To znaczy, nadal będzie ona w stanie podejmować proste działania o charakterze prawnym, które nie pociągają za sobą długoterminowych konsekwencji, takie jak np. zawieranie podstawowych umów. Z kolei w przypadku ubezwłasnowolnienia całkowitego, zdolność do czynności prawnych danej osoby jest w pełni wyłączona i musi ona pozostawać pod nadzorem wyznaczonego przez sąd opiekuna prawnego. Jedynym wyjątkiem jest sytuacja, w której osoba ubezwłasnowolniona jest małoletnia, w którym to przypadku rodzice automatycznie sprawują nad nią władzę.
Kto może zostać ubezwłasnowolniony?
Ubezwłasnowolnienie jest środkiem prawnym stosowanym najczęściej wobec osób, które nie radzą sobie w bieżących sprawach życia codziennego, ponieważ nie są w stanie podejmować racjonalnych decyzji, gdyż np. utraciły sprawność umysłową wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego lub podeszłego wieku. Wówczas rolę ich opiekunów prawnych przejmują najczęściej najbliżsi krewni, którzy są odpowiedzialni za wszelkiego rodzaju kwestie związane z życiem takiej osoby, takie jak zarządzanie jej finansami czy reprezentowanie jej w różnego rodzaju instytucjach.
Warto jednak zauważyć, że nie każda chora osoba może zostać ubezwłasnowolniona.
Zdolność do czynności prawnych jest w końcu jednym z naszych podstawowych praw jako nie tylko obywateli państwa, ale ludzi w ogóle, więc jej ograniczenie musi być bardzo dobrze uzasadnione. Prawo ma obowiązek chronić ludzi przed wszelkimi próbami wyzysku, więc sama choroba psychiczna nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego. Konieczne jest wykazanie, że dana osoba w ogóle nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem, a ustanowienie opiekuna prawnego jest niezbędne dla jej przeżycia.
Jak złożyć wniosek o ubezwłasnowolnienie?
Instytucja ubezwłasnowolnienia jest jednym z najtrudniejszych do zastosowania środków prawnych. W końcu, jak już wspomnieliśmy, jest to bardzo poważna sprawa i nie może być przeprowadzona za pomocą jednego prostego wniosku. Wręcz przeciwnie, wymaga to wszczęcia złożonego postępowania sądowego.
Zacznijmy jednak krok po kroku.
Kto może złożyć wniosek o ubezwłasnowolnienie?
W pierwszej kolejności należy ustalić, kto dokładnie może złożyć wniosek o ubezwłasnowolnienie danej osoby. W świetle prawa polskiego jest to bowiem bardzo wąska grupa osób. Mianowicie:
- małżonek osoby ubezwłasnowolnionej
- krewni w linii prostej i rodzeństwo osoby ubezwłasnowolnionej
- przedstawiciel ustawowy osoby ubezwłasnowolnionej
- osoba ubezwłasnowolniona
Jak wygląda postępowanie sądowe w sprawie o ubezwłasnowolnienie całkowite?
Postępowanie sądowe w sprawie o ubezwłasnowolnienie całkowite toczy się przed sądem rejonowym. Niezwłocznie po złożeniu wniosku konieczne jest przesłuchanie osoby, która jest podmiotem w sprawie. Musi się to odbyć w obecności biegłego psychologa, a w razie potrzeby także biegłego lekarza psychiatry lub neurologa. Ich zadaniem jest wydanie opinii na temat jej stanu zdrowia i ustalenie, czy jest zdolna do samodzielnego funkcjonowania. Następnie odbywa się rozprawa i dopiero na podstawie zebranych informacji sąd może podjąć decyzję o pozytywnym lub negatywnym rozpatrzeniu wniosku o ubezwłasnowolnienie, a w przypadku jego pozytywnego rozpatrzenia, czy będzie to ubezwłasnowolnienie całkowite czy częściowe.
Istnieje możliwość odwołania się od orzeczenia sądu.
Czy ubezwłasnowolnienie całkowite może zostać uchylone?
Pamiętajmy, że zadaniem sądu jest dbanie o interesy obywateli, w tym osób ubezwłasnowolnionych. Do jego obowiązków należy zatem reagowanie na wszelkie zmiany w ich stanie zdrowia. Jeśli ich sytuacja ulegnie poprawie i będą w stanie ponownie normalnie funkcjonować w społeczeństwie, ubezwłasnowolnienie może zostać uchylone lub zmienione na ubezwłasnowolnienie częściowe.
Jednocześnie, jeśli stan zdrowia osoby ubezwłasnowolnionej ulegnie pogorszeniu, sąd ma również prawo zwiększyć zakres jej ubezwłasnowolnienia.
Podsumowując
Ubezwłasnowolnienie jest środkiem prawnym o poważnych konsekwencjach, ale jego zastosowanie jest często konieczne, aby zagwarantować dobro bliskiej nam osoby. Niejednokrotnie pozbawienie kogoś zdolności do czynności prawnych jest jedynym wyjściem, gdy nie jest już w stanie samodzielnie funkcjonować w społeczeństwie z powodu upośledzenia umysłowego lub innych zaburzeń psychicznych. Jeśli rozważasz zastosowanie tej instytucji wobec swojego bliskiego, koniecznie skontaktuj się z jednym z prawników Legavi i dowiedz się, co będzie dla niego najlepsze.
