W ostatnich latach wiele mówi się o zjawisku alienacji rodzicielskiej. Jest ona częstą konsekwencją rozwodów i separacji, a w jej wyniku dzieci borykają się z wieloma trudnościami, nawet w dorosłym życiu. Niestety, zapobieganie jej wcale nie jest łatwe, a polskie prawo jest do tego słabo przystosowane. Zanim jednak przejdziemy do środków zaradczych, warto dokładnie zapoznać się z pojęciem alienacji rodzicielskiej i jej ewentualnymi następstwami.
Na czym polega alienacja rodzicielska?
Alienacja rodzicielska to zjawisko, którym zajmowano się przez wiele lat, ale niestety dopiero niedawno zostało zdefiniowane w literaturze. Psychologowie tłumaczą ją jako „(…) zestaw świadomych i nieświadomych zachowań jednego z rodziców, które skutkują zaburzeniem relacji dziecka z drugim rodzicem„.
Tak więc oczywistym przykładem takiego działania jest ograniczenie kontaktu drugiego rodzica z dzieckiem, bezpośrednio lub pośrednio. Należy jednak podkreślić, że przykłady alienacji rodzicielskiej obejmują również takie zachowania jak:
- przekazywanie dziecku negatywnych informacji na temat drugiego rodzica
- przekupywanie dziecka, aby spędzało z nim czas
- negatywne nastawienie dziecka do drugiego rodzica
- częste wyjazdy wakacyjne utrudniające kontakty z drugim rodzicem.
Zjawisko to przybiera więc wiele różnych form, w związku z czym rodzice lub dzieci, które są nim dotknięte, często nawet go nie zauważają i nieświadomie stają się ofiarami.
Kiedy najczęściej mamy do czynienia z alienacją rodzicielską?
Nietrudno się domyślić, że alienacja rodzicielska występuje najczęściej w przypadku rozwodu lub separacji rodziców. Niestety, negatywne relacje między matką a ojcem mogą mieć negatywny wpływ na dobro dziecka, zwłaszcza jeśli związek rozpadł się z powodu jakiejś dramatycznej sytuacji, np. zdrady. Błędne jest jednak przekonanie, że tylko rodzice mogą alienować dziecko.
Kto oprócz rodziców może stosować alienację rodzicielską?
Alienacja rodzicielska to zjawisko, które może być spowodowane nie tylko przez rodziców, ale także przez inne osoby. Często rodzina matki lub ojca angażuje się w konflikt między partnerami i działa w sposób, który ma na celu ograniczenie kontaktu dziecka z drugim rodzicem lub negatywny wpływ na opinię dziecka na jego temat. Może to mieć miejsce na przykład wtedy, gdy dziadkowie zabierają wnuka na wakacje i szczegółowo opowiadają mu o tym, co złego zrobił jego opiekun. Innym często spotykanym przykładem alienacji rodzicielskiej jest sytuacja, w której rodzeństwo jednego z rodziców spotyka się z nim i bardzo negatywnie wypowiada się o jego byłym partnerze w obecności dziecka.
Czym jest zespół alienacji rodzicielskiej?
Zespół alienacji rodzicielskiej (inaczej zwany syndromem alienacji rodzicielskiej) został zdefiniowany przez dr Richarda Gardnera, amerykańskiego psychiatrę, który jako pierwszy badał ten temat. Ogólnie rzecz biorąc, jest to koncepcja opisująca stan psychikę dziecka, które jest lub było ofiarą alienacji rodzicielskiej. Ważne jest, aby pamiętać, że sytuacja, w której małoletni ma poważnie ograniczony kontakt z rodzicem lub jest aktywnie zaangażowany w krytykowanie swojego ojca lub matki, może przynieść wiele problemów w wieku dorosłym. Objawy PAS obejmują:
- stany lękowe
- nadpobudliwość
- agresję
- zaburzenia snu
- stany depresyjne
- problemy z nawiązywanem więzi
Skutków alienacji rodzicielskiej jest jednak znacznie więcej. W skrajnych przypadkach może nawet prowadzić do myśli samobójczych u dziecka.
Czy alienacja rodzicielska jest uregulowana prawnie?
Niestety, zjawisko alienacji rodzicielskiej nie zostało zdefiniowane ani uregulowane w polskim prawie.
W konsekwencji rodzic, który staje się ofiarą takiego zachowania, nie ma żadnych środków prawnych, aby poradzić sobie z tą sytuacją. W dzisiejszych czasach coraz więcej mówi się o tym problemie, gdyż wzrasta społeczna świadomość jego negatywnych skutków. Ludzie, którzy zostali dotknięci alienacją jako dzieci, są już dorośli i coraz częściej mówią publicznie o swoich doświadczeniach. Psychologowie, którzy na co dzień zajmują się dziecięcą psychiką, zwracają uwagę, że izolowanie dziecka ma wiele negatywnych konsekwencji i wzywają do wprowadzenia przepisów, które dadzą rodzicom możliwość zapobiegania takim działaniom.
Co może zrobić rodzic, który padł ofiarą alienacji rodzicielskiej?
Jak wspomniano powyżej, polskie prawo niestety nie przewiduje środków prawnych, które bezpośrednio odpowiadałyby na problem alienacji rodzicielskiej. Istnieją jednak przepisy, na które rodzice będący ofiarami tego zjawiska mogą się powołać.
Prawne uregulowanie kontaktów z dzieckiem
Najważniejszą kwestią jest formalne ustalenie prawa do kontaktów z dzieckiem. Podział opieki rodzicielskiej jest istotną częścią każdego rozwodu, a zadaniem sądu jest zawsze kierowanie się w swoich decyzjach dobrem dziecka. Jeśli więc ojciec i matka nie mogą dojść do porozumienia w kwestii opieki nad małoletnim, powinni zwrócić się do właściwych organów. Dopiero po prawnym wyjaśnieniu sprawy mają możliwość wystąpienia do sądu o pomoc, jeśli drugi rodzic utrudnia kontakt z dzieckiem. Wówczas wszczynane jest postępowanie egzekucyjne, a rodzic alienujący zostaje skazany na grzywnę.
Niestety, nie zawsze przynosi to odpowiedni skutek. Ponadto procedury egzekwowania kontaktów są bardzo czasochłonne i nie zapewniają natychmiastowego rozwiązania problemu alienacji rodzicielskiej.
Ograniczenie władzy rodzicielskiej
Osoby zmagające się ze zjawiskiem alienacji mogą również sięgnąć do art. 95 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, który określa obowiązki rodzica względem dziecka. Przepisy te regulują jednocześnie kwestię ograniczenia lub całkowitego pozbawienia opieki rodzicielskiej jednego z opiekunów. Może to nastąpić w przypadku rażącego zaniedbania lub gdy sąd opiekuńczy uzna, że zachowanie ojca lub matki nie służy dobru dziecka.
Przykładem takiego działania może być oczywiście alienacja rodzicielska, zwłaszcza jeśli wiąże się ona z bezpośrednim uniemożliwieniem kontaktu. Niestety w sprawach dotyczących innych przejawów alienacji, takich jak oczernianie rodzica w obecności dziecka czy przekupstwo, udowodnienie negatywnych skutków takiego zachowania może być znacznie utrudnione.
Podsumowując
Alienacja rodzicielska jest coraz bardziej powszechnym zjawiskiem, które może mieć poważne konsekwencje dla psychiki dziecka, niezależnie od tego, który z członków rodziny jest jej sprawcą. Może doprowadzić np. do poczucia winy, problemów emocjonalne, a nawet poważnych stanów depresyjnych. Jeśli uważasz, że Twoje dziecko jest ofiarą takiego działania, koniecznie skontaktuj się z jednym z prawników Legavi, aby dowiedzieć się, jakie będzie najlepsze wyjście z zaistniałej sytuacji. Pamiętaj, że dobro dziecka jest zawsze najważniejsze i należy unikać wszelkich działań, które mogą mieć na nie negatywny wpływ.
