W ostatnich latach liczba małżeństw wyznaniowych znacząco spadła, niemniej jednak wciąż stanowią one zdecydowaną większość ślubów zawieranych w naszym kraju. W 2017 roku stanowiły aż 62,3% wszystkich ceremonii, z czego 99% to te zawierane w kościele katolickim. Możliwość przypieczętowania swojej więzi zgodnie z naukami wyznawanej religii jest dla wielu osób bardzo ważna. Istotne jest jednak, aby zdawali sobie sprawę, że zerwanie takiego małżeństwa wygląda zupełnie inaczej niż tego udzielonego w urzędzie. Dlatego dzisiaj porozmawiamy o tym, jak uzyskać rozwód kościelny.
Rozwód w kościele katolickim
Obecnie ponad 50% małżeństw kończy się rozwodem. Statystyki te dotyczą zarówno ślubów cywilnych, jak i kościelnych, co dla niektórych może być niemałym zaskoczeniem, gdyż powszechnie wiadomo, że katolicyzm postrzega instytucję małżeństwa jako związek na całe życie. Oczywiście stwierdzenie to jest jak najbardziej prawdziwe. Niemniej jednak istnieje pewien szczegół, który sprawia, że w praktyce uzyskanie rozwodu kościelnego jest możliwe, nawet jeśli teoretycznie taka rzecz w ogóle nie istnieje.
Otóż co do zasady Kościół Katolicki nie uznaje czegoś takiego jak rozwód. Jednakże, jeśli partnerzy chcą zakończyć swoje małżeństwo, mają do dyspozycji inne opcje, które pozostaną w zgodzie z naukami wyznawanej przez nich religii. Dopuszczalne jest bowiem stwierdzenie nieważności małżeństwa. Warto w tym przypadku zwrócić uwagę na nazewnictwo, gdyż jest ono bardzo istotne.
Wiele osób uważa bowiem, że kościół uznaje możliwość unieważnienia małżeństwa kościelnego, co jest nieprawdą. Unieważnienie oznaczałoby, że związek był kiedyś ważny i z jakiegoś powodu stracił rację bytu. Takie rozwiązanie nie istnieje. Stwierdzenie nieważności jest natomiast równoznaczne z tym, że zawarte małżeństwo nigdy w rzeczywistości nie było prawomocne, a zatem można uznać, że co do zasady nigdy nie istniało. Niestety, procedura z tym związana bywa bardzo skomplikowana.
Jak uzyskać stwierdzenie nieważności małżeństwa kościelnego?
Stwierdzenie nieważności małżeństwa wymaga przeprowadzenia postępowania sądowego, co czyni je podobnym do tradycyjnego rozwodu. Owszem, w teorii istnieją elementy, które sprawiają, że obie procedury są do siebie podobne, ale w rzeczywistości mocno się od siebie różnią. Przejdźmy zatem do omówienia podstawowych różnic.
Sąd kościelny
Przede wszystkim należy zauważyć, że postępowanie o unieważnienie małżeństwa kościelnego nie odbywa się w tradycyjnym sądzie, ale w sądzie kościelnym, który funkcjonuje w zupełnie inny sposób. Po pierwsze, funkcję sędziego nie pełni tam osoba z tradycyjnym wykształceniem prawniczym, ale biskup, który posiada święcenia i odpowiednie wykształcenie w zakresie prawa kanonicznego. Po drugie, osoby starające się o „rozwód” nie są reprezentowane przez tradycyjnego adwokata, lecz przez adwokata kościelnego, których w Polsce jest obecnie 32 (według danych ze strony internetowej Korpusu Adwokatów Kościelnych). Jego zadaniem nie jest natomiast reprezentowanie interesów klienta, lecz dążenie do przedstawienia obiektywnych podstaw do stwierdzenia nieważności małżeństwa kościelnego.
Postępowanie
Jak wiadomo, tradycyjne postępowanie rozwodowe może przybrać dwie formy, ponieważ prawo przewiduje dokładnie dwa rodzaje rozkładu pożycia małżeńskiego. Są to:
Pierwszy z nich można uzyskać bardzo szybko, gdyż wymaga on od małżonków jedynie porozumienia co do podstawowych kwestii, po czym każde z nich może pójść w swoją stronę. Drugie natomiast zwykle trwa dłużej i jest bardziej wyczerpujące psychicznie dla obu stron, gdyż wymaga powołania świadków i przedstawienia dowodów na winę jednego z partnerów.
W przypadku prawa kanonicznego krótsza droga nie wchodzi w grę. Praktycznie każde postępowanie o stwierdzenie nieważności małżeństwa kościelnego ciągnie się przez około dwa lata. Wynika to z faktu, że procedura uzyskania takiego orzeczenia jest bardzo skomplikowana.
Jak wygląda postępowanie o stwierdzenie nieważności małżeństwa kościelnego?
Zanim małżonkowie podejmą jakiekolwiek kroki w celu uzyskania orzeczenia o nieważności ich małżeństwa, powinni najpierw udać się do kancelarii kanonicznej, gdzie prawnik kościelny oceni ich szanse na pozytywne rozpatrzenie sprawy. Dopiero potem jedno z nich może udać się do kurii w celu złożenia tzw. skargi małżeńskiej.
W dalszej kolejności do sądu biskupiego kierowana jest skarga powodowa, która zawiera przesłanki do stwierdzenia nieważności małżeństwa. Jeśli trybunał kościelny ją zaakceptuje, wówczas rozpoczyna się proces zbierania dowodów, które stanowić będą podstawę do rozpoczęcia procesu kościelnego. Jest to zazwyczaj najdłuższa część całego postępowania, gdyż wymaga uzyskania opinii biegłych, przesłuchania małżonków oraz przedłożenia dokumentów takich jak dokumentacja medyczna, korespondencja itp. Celem jest ustalenie, czy zgodnie ze stanem faktycznym małżeństwo powinno być uznane za nieważne.
Po zakończeniu gromadzenia materiału dowodowego sąd kościelny wydaje decyzję. Małżonkowie mają prawo się od niej odwołać. Jeżeli jednak decyzja zostanie utrzymana w mocy przez sąd drugiej instancji, nie przysługuje im już żadna inna możliwość złożenia apelacji.
Przesłanki
Tradycyjne rozwody uzyskuje się poprzez udowodnienie, że doszło do zaniku jednej z trzech więzi małżeńskich, tj:
- więzi duchowej (emocjonalnej)
- więzi fizycznej
- więzi ekonomicznej
Każda z nich może być, co do zasady, interpretowana na różne sposoby, co pozwala na szeroki wachlarz akceptowalnych przez sąd przesłanek w sprawach rozwodowych. Z kolei w prawie kanonicznym grupa okoliczności uzasadniających unieważnienie małżeństwa jest bardzo wąska. Istnieją dokładnie 4 możliwości, a są to:
- brak formy kanonicznej
- wady zgody małżeńskiej
- przeszkody zrywające
- niezdolność konsensualna
Rozwińmy jednak o co dokładnie chodzi.
Brak formy kanonicznej
Najprostszym uzasadnieniem dla stwierdzenia nieważności małżeństwa kościelnego jest fakt, że zostało ono zawarte niezgodnie z obowiązującą formą kanoniczną. Oczywiście może to oznaczać wiele rzeczy, takich jak np. nieobecność księdza, zbyt mała liczba świadków, niewłaściwe miejsce ceremonii.
Wady zgody małżeńskiej
W tym przypadku chodzi o udowodnienie, że małżeństwo zostało zawarte na fałszywej podstawie, czyli na podstawie kłamstwa. Może to na przykład dotyczyć tego, że jeden z partnerów ukrywał przed drugim poważną chorobę psychiczną lub fakt, że nie mogą mieć dzieci.
Przeszkody zrywające
Przeszkody zrywające to lista dwunastu ściśle określonych przez prawo kanoniczne przesłanek, które bezsprzecznie unieważniają małżeństwo. Należą do nich na przykład impotencja, pokrewieństwo prawne, przyzwoitość publiczna i przyjęcie święceń kapłańskich.
Niezdolności konsensualne
Tutaj chodzi przede wszystkim o przypadłości powodujące niezdolność dokonania stosunku. Jeżeli jeden z partnerów zachoruje i przez to nie będzie wstanie dopełnić istotnych obowiązków małżeńskich, to stanowi to powód do stwierdzenie nieważności małżeństwa.
Ile kosztuje uzyskanie rozwodu w świetle prawa kanonicznego?
Jak już ustaliliśmy, uzyskanie rozwodu kościelnego (a dokładniej orzeczenia nieważności małżeństwa) przypomina rozwód tradycyjny, gdyż również wymaga wszczęcia postępowania. W konsekwencji, uzyskanie takiego orzeczenia wiąże się z pewnymi kosztami.
Po pierwsze, należy uiścić opłatę na rzecz parafii, do której składana jest skarga powodowa. Jej cena jest bardzo uzależniona od lokalizacji, a warto wiedzieć, że ta musi być tożsama z diecezją, w której zostało zawarte małżeństwo. Zazwyczaj koszt waha się od 1000 do 2000 złotych.
Do tego dochodzi opłata za usługi świadczone przez adwokata kościelnego. Ta, jak można się domyślać, nie jest niska. Należy pamiętać, że takich specjalistów jest obecnie w Polsce zaledwie 32, więc kancelarie zajmujące się prawem kanonicznym są mocno oblegane. Ceny zazwyczaj oscylują w granicach kilku tysięcy złotych.
Podsumowując
Stwierdzenie nieważności małżeństwa kościelnego to dość skomplikowany proces. Osoby zainteresowane uzyskaniem takiego orzeczenia powinny być przygotowane na miesiące (a nawet lata) postępowania sądowego, którego wynik może nie być zgodny z ich oczekiwaniami. Niemniej jednak należy pamiętać, że wystąpienie o „rozwód kościelny” jest możliwe, a sporządzenie odpowiedniej skargi powodowej wraz z adwokatem kościelnym zwiększy szanse na udowodnienie obiektywnych podstaw do uznania związku za nieistniejący. Jeżeli znaleźliście się w takiej sytuacji, to koniecznie skonsultujcie się z jednym ze specjalistów Legavi i wspólnie oceńcie swoje szanse.
