Prawo spadkowe jest jedną z najbardziej zawiłych kategorii aktów prawnych, a pojęcie zapisu windykacyjnego zostało do niego wprowadzone stosunkowo niedawno, bo dopiero w 2011 roku. To właśnie dzięki niemu spadkodawca może swobodnie dysponować swoim majątkiem i samodzielnie wyznaczać osoby, które go przejmą. Jeżeli jednak nie jesteś pewien, co dokładnie to oznacza, w niniejszym artykule przygotowaliśmy dokładne wyjaśnienie tego, co jest przedmiotem zapisu windykacyjnego.
Jakie formy dziedziczenia przewiduje polskie prawo?
Zanim przejdziemy do szczegółowego omówienia zapisu windykacyjnego, omówmy podstawowe informacje na temat dziedziczenia.
Otóż w polskim prawie dziedziczenie może odbywać się w dwóch formach, a mianowicie:
- zgodnie z postanowieniami testamentu
- według porządku dziedziczenia ustawowego.
Co do zasady testament zmarłego jest zawsze najważniejszy i to on określa krąg spadkobierców. Istnieją jednak okoliczności, w których zastosowanie ma dziedziczenie ustawowe, a są to sytuacje, gdy:
- spadkodawca nie sporządził testamentu
- testament został uznany za nieważny.
Niezależnie jednak od zastosowanej formy, zawsze dochodzi do powołania do spadku, którego celem jest przekazanie spadkobiercy przypadającej mu części majątku.
Czym jest powołanie do spadku?
Powołanie do spadku następuje z chwilą otwarcia spadku, przy czym, jak już wspomnieliśmy, może ono nastąpić zarówno z mocy ustawy, jak i testamentu. Termin ten oznacza moment, w którym dana osoba wstępuje w obowiązki spadkobiercy, a także podstawę, na której może dochodzić dziedziczenia. Kluczowe jest bowiem wskazanie, że umieszczenie krewnego lub znajomego w testamencie, czy też objęcie go porządkiem ustawowym, nie oznacza automatycznego przejęcia majątku z chwilą śmierci spadkodawcy.
Każdy spadkobierca może przyjąć lub odrzucić spadek. Co więcej, musi to nastąpić w ciągu sześciu miesięcy od otrzymania informacji o powołaniu do dziedziczenia. Jeżeli w tym okresie dana osoba nie podejmie żadnych kroków sprzeciwiających się temu, zgodnie z prawem uznaje się, że przyjęła ona należną jej część spadku.
Czym jest zapis windykacyjny?
Teraz, gdy wyjaśniliśmy już, że każdy spadkobierca ma 6 miesięcy na przyjęcie lub odrzucenie spadku, możemy wytłumaczyć, czym dokładnie jest zapis windykacyjny.
W praktyce oznacza to, że spadkobierca może zawrzeć w testamencie zapis windykacyjny, na mocy którego określona osoba stanie się właścicielem konkretnego przedmiotu automatycznie po jego śmierci. Jest to jedna z form rozrządzenia spadkiem, której celem jest ominięcie procedury powołania do spadku i przyspieszenie wykonania woli spadkodawcy. Oczywiście nie zmienia to faktu, że zapisobierca windykacyjny ma również prawo do odrzucenia zapisu, z zachowaniem terminu 6 miesięcy.
Co może być objęte zapisem windykacyjnym?
Warto wiedzieć, że nie każdy składnik majątku spadkowego może być przedmiotem zapisu windykacyjnego. Art. 981 (1) bardzo szczegółowo określa, jakie elementy, może zawierać takie rozrządzenie, a są to:
- rzecz oznaczona co do tożsamości (dotyczy to zarówno rzeczy ruchomych, jak i nieruchomości);
- zbywalne prawo majątkowe;
- przedsiębiorstwo lub gospodarstwo rolne;
- ustanowienie na rzecz zapisobiercy użytkowania lub służebności;
- ogół praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej.
Kto może zostać zapisobiercą windykacyjnym?
W przeciwieństwie do przedmiotu zapisu, kodeks cywilny nie określa żadnych ograniczeń co do tego, kto może zostać zapisobiercą windykacyjnym.
Oznacza to, że spadkodawca może wskazać dowolną osobę jako swojego zapisobiercę, niezależnie od tego, czy jest ona członkiem jego rodziny, czy też nie. Co więcej, może to być zarówno osoba fizyczna, jak i prawna, a nawet osoba małoletnia.
Czy zapis windykacyjny może się znaleźć w każdym rodzaju testamentu?
Polskie prawo przewiduje dwie kategorie testamentów, a mianowicie testamenty zwykłe i szczególne. Do pierwszej grupy należą:
- testamenty holograficzne
- testamenty notarialne
- testamenty allograficzne.
Do drugiej natomiast należą:
- testamenty ustne
- testamenty podróżne
- testamenty wojskowe.
Zapis windykacyjny można znaleźć wyłącznie w testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego. W przeciwnym razie nie ma on zastosowania prawnego.
Czym się różni zapis windykacyjny od zapisu zwykłego?
Jeżeli mieliście wcześniej styczność z prawem spadkowym, to zapewne słyszeliście o pojęciu zapisu zwykłego. Pytanie tylko czym różni się taka forma rozrządzenia od zapisu windykacyjnego.
Tak więc, jak już wspomnieliśmy, zapis windykacyjny musi być zawarty w testamencie notarialnym pod rygorem nieważności, natomiast zapis zwykły może być zawarty zarówno w testamencie ustnym, jak i własnoręcznym. Dodatkowo należy zauważyć, że w wyniku zapisu windykacyjnego zapisobierca automatycznie otrzymuje prawo własności do danego przedmiotu, podczas gdy w wyniku zapisu zwykłego spadkodawca jedynie przenosi na spadkobiercę roszczenie o spełnienie określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby.
Czy zapisobierca windykacyjny ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe?
Bardzo często poruszaną kwestią w kontekście prawa spadkowego jest temat odpowiedzialności za długi spadkowe. Należy bowiem pamiętać, że od chwili otwarcia spadku spadkobiercy ponoszą solidarną odpowiedzialność za wszelkie długi, przynajmniej do czasu jego podziału. To samo dotyczy zapisobierców, z tym że w ich przypadku przypomina to dziedziczenie z dobrodziejstwem inwentarza.
Czym jest dziedziczenie z dobrodziejstwem inwentarza?
Zgodnie z prawem, spadek można:
- odrzucić
- przyjąć wprost
- przyjąć z dobrodziejstwem inwentarza.
Przyjęcie wprost oznacza odziedziczenie całego spadku wraz z obciążającymi go długami. Z kolei przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza oznacza przyjęcie ograniczonej odpowiedzialności za długi, która nie przekracza wysokości odziedziczonego majątku.
W przypadku zapisu windykacyjnego dana osoba ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe, ograniczoną jedynie do wartości przedmiotu zapisu. Wyjątkiem jest sytuacja, w której zapisobierca jest jednocześnie spadkobiercą, który zdecydował się przyjąć spadek wprost.
Podsumowując
Zapis windykacyjny jest stosunkowo nową formą rozrządzenia spadkiem, ale coraz częściej spotykamy się z jego stosowaniem, dlatego warto mieć świadomość, jakie są jego konsekwencje prawne. Jeśli niedawno straciłeś bliską osobę i zostałeś zapisobiercą windykacyjnym, skontaktuj się z jednym z prawników Legavi i dowiedz się, jakie są Twoje prawa i obowiązki wynikające z testamentu.
